De tegenstellingen die ons beheersen

Één van de oudste zen teksten, de Shin Jin Mei (Het Geloof in de Geest) van Meester Sosan (VIe eeuw in China), is een ode aan de ontwaakte geest, aan de boeddhageest. In 146 korte en kernachtige verzen behandelt Sosan hoe we met onze geest de Weg van Boeddha moeten beoefenen: wat we moeten doen, wat we best vermijden, hoe we met onze aandacht, onze illusies en waanbeelden moeten omgaan …

Je hoort soms mensen die zen beoefenen zich beklagen over hun geest: hoe deze dwaalt, niet genoeg geconcentreerd is, snel afgeleid wordt, vol illusies… Deels is dat te verklaren als het resultaat van de meditatie zelf: tijdens zazen kun je de werking van je geest nauwlettend observeren, hoe mentale beelden opdoemen, hoe we ons hier onwillekeurig aan hechten, hoe we ze uit de weg gaan, hoe we afgeleid worden enz…

Nochtans is het met diezelfde “geest-vol-illusies” dat we ontwaken! Er is geen andere geest in ons of buiten ons. De ontwaakte geest is de geest van elk van ons. Daarom moeten we met vertrouwen met onze geest aan de slag gaan en beoefenen. En leren omgaan met alle tegenstellingen die ons beheersen.

Noch haat, noch liefde

Het gedicht begint met één van de sterkste tegenstelling waarop ons leven gebaseerd is: die van onze voorkeuren en onze afkeer. Door deze los te laten, zegt Meester Sosan, openbaart de Weg zich automatisch aan ons:

De perfecte Weg is niet moeilijk
Hij sluit kiezen en verwerpen uit.
Wanneer je bevrijd bent van haat en liefde
Openbaart de Weg zich volledig.

De Weg beoefenen is niet moeilijk: als je maar geen voorkeur aan de dag legt. Met voorkeuren bedoelt meester Sosan al onze diepgewortelde overtuigingen, opinies, meningen waarmee we onze persoonlijkheid en ons ego hebben gevormd. Ze zijn meer dan oppervlakkige goestingen en verlangens.

Voor de beoefening van de Weg van Boeddha vormen voorkeuren echter een enorme hindernis omdat ze tegenstellingen creëren en op tegenstellingen gebaseerd zijn. Goed, slecht. Waarheid, leugen. Juist, fout. Ik, de andere. Mooi, lelijk… enz. Voorkeuren zijn beoordelingen van de realiteit vanuit de perspectief van het eigen “ik”. Door tegenstellingen te creëren vernauw je het zicht op de realiteit en op alle gebeurtenissen.

De rol van sociale media: de tegenstellingen versterken

Bij de minste voorkeur wijk je af van de Weg zo ver “als de hemel van de aarde gescheiden is”, zegt Meester Sosan in vers 5 . Met andere woorden: je bent niet meer synchroon met de realiteit.

Één van de meest dramatische voorbeelden hiervan hebben we gezien begin januari in Washington toen honderden Trump aanhangers het Kapitool bestormden onder diens opzwepende woorden met als doel de bekrachtiging van de verkiezingsuitslag door de parlementariërs tegen te gaan. Zelden werd de tegenstellingen die de VS al decenialang verscheuren zo dramatisch aan het licht gebracht. En opnieuw werd de rol van de sociale media in de totstandkoming van die pijnlijke gebeurtenis aan de kaak gesteld.

Veel analisten en journalisten hebben sinds 2016 aangetoond hoe de sociale media de politieke situatie in de VS en in andere landen (zoals het Verenigd Koninkrijk, India, Turkije, Oostenrijk) hebben weten te beïnvloeden. Een scherpe analyse van The Guardian naar aanleiding van de gebeurtenissen aan het Kapitool beklemtoont nog eens het gebrek aan regulering van de sociale netwerken waarmee ze blijven doen wat ze graag doen: mensen uit elkaar halen tegen elkaar opzetten.

In the absence of any meaningful regulation, tech companies have had little incentive to regulate their massively profitable platforms, curb the spread of falsehoods that produce engagement and moderate the president.

Kari Paul in The Guardian

De besmetting van de geest

De strategie die sociale media volgen zijn op maat van het individu gemaakt: de nieuwsfeed van elk van ons is gebaseerd op honderden parameters die het algoritme distilleert uit ons online gedrag. Op die manier verkrijgt elk individu een andere nieuwsfeed op zijn maat en volgens zijn eigen voorkeuren.

Die van mij verschilt van die van jullie. De wereld waarin ik leef via sociale media is een andere dan die waarin jullie leven. We leven dus allemaal in afgezonderde werelden die niets meer met elkaar gemeen hebben. Deze werelden kunnen niet meer met elkaar communiceren: met sociale media worden we asociaal.

We leven voortaan in gemanipuleerde bubbels die trouw onze eigen interesses, meningen, opinies weerspiegelen en verder blijven versterken. Via sociale media komen we dan tot het punt dat hetgeen we waarnemen geen enkel band heeft met de realiteit zelf. De werkelijkheid, met al haar nuances, tegenstrijdigheden en verschillen, wordt volledig verdoezeld, wordt ondoorzichtig en verdwijnt…

Het risico dat sociale media onze geest aantast en besmet is dus zeer reëel.

Sociale media maken ons angstig, depressief of euforisch. Ons gemoedsrust wordt op maat gemanipuleerd zodat we beter vatbaar zijn voor advertenties, roddels, nepnieuws, desinformatie, haatspeeches en allerhande complottheorieën die onze mentale ruimte bevuilen.

Ik refereer hier naar het boek van Jaron Lanier: “Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen” ¹ die dat nauwkeurig analyseert. Ik raad iedereen aan om dat boek te lezen. Voor mij was het een eye-opener.

Wat zullen we doen?

Als beoefenaars van de Weg van Boeddha, en met de inzichten van Sosan hoe onze voorkeuren bron van verwarring is, moeten we ons de vraag stellen: zullen we de sociale media verder blijven gebruiken?

Zullen we ze blijven gebruiken en voeden met al onze persoonlijke gegevens? Zullen we ons kwetsbaar blijven opstellen voor hun manipulaties? Willen wij als spirituele, religieuze en op geloof gebaseerde organisatie, blijven deelnemen aan het gebruik van sociale netwerken wanneer deze het leven van miljoenen mensen vergiftigen, het sociale weefsel vernietigen en het fundament van de samenleving zelf destabiliseren?

In één woord: zullen we lid blijven van ondernemingen die fundamenteel onethisch zijn?

Wat mij betreft: ik denk van niet.

1 Jaron Lanier, “Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen” – Uitgeverij Business Contact, 2018